"Атроф" китоблари

«Атроф» сўзи арабча «тараф» сўзининг жами бўлиб бир нарсанинг тарафи маъносини билдиради. Атроф деб номланган китоблари тоифаси таърифи ҳақида «ар-Рисола ал-Мустатрофа» китобида қуйидагилар айтилади:«Атроф ҳадиснинг охиригача далолат қилувчи тарафини зикр қилиш билан кифояланиш ва у билан бирга иснодларини қайд қилиш ёки бошқа китобларга суяниб зикр қилишдир».Бу турдаги китобларга Абу Масъуд Иброҳим ибн Убайд Димашқийнинг «Атрофус саҳийҳайни» деган китоби мисолдир. «Завоид» сўзи «зиёда»нинг жами бўлади. Ўша зиёда сўзи «Зиёдот» шаклида ҳам жам бўлиши мумкин. Фиқҳ илмида «Завоид» ёки «Зиёдот» номли китоблари ёзиш одати бўлган уларда муаллиф ўзининг олдинги ёзган китобларига зиёда тарзда маълуотларни зикр қилган.Бунга мисол қилиб имом Муҳаммад ибн Ҳасан Шайбоний раҳматуллоҳи алайҳининг «Китобуз зиёдот»ини келтиришимиз мумкин. Китобнинг бу ном билан аталиши сабаби ҳақида бир неча фикрлар айтилган. Уларнинг ичида «Имом Муҳаммад ал-Жомиъ ал-Кабийр»ни ёзиб бўлганларидан кейин яна бир қанча масалалар қолиб кетгани аён бўлган ва уларни жамлаб «Китобуз зиёдот» деб номлаганлар. «Китобуз зиёдот»га бир қанча шарҳлар ёзилган ва унинг мадҳида шеърлар битилган.