Оилада жанжалда ишлатилган сўзлардан талоқ тушадими?

Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.

КИНОЯЛИ ТАЛОҚ

Кинояли талоқ унинг ва ундан бошқа нарсанинг эҳтимоли бор нарсадир.

Бунда талоқни ҳам, бошқа маънони ҳам англатадиган лафз хотинига нисбат бериб ишлатилади.

«Бас», «Чиқ», «Кет», «Тур» кабиларда жавоб эҳтимоли бор.

Яъни хотиннинг саволига жавоб эҳтимоли бор.

«Холисан», «Бегонасан», «Ажрагансан», «Кесилгансан» ва «Ҳаромсан»га ўхшашларда сўкиш эҳтимоли бор.

Яъни «Яхшиликдан холисан», «Тоатдан бегонасан», «Тўғри йўлдан ажрагансан», «Яхши ахлоқдан кесилгансан», «Суҳбатга ҳаромсан» кабилар бўлиши мумкин.

«Сана», «Бачадонингнинг тозалигини бил», «Сен биттасан», «Сен ҳурсан», «Ихтиёрингни қилавер», «Ишинг ўзингнинг қўлингда», «Йўлингни очиб қўйдим» ва «Сендан ажрадим» кабиларда иккисининг ҳам эҳтимоли йўқ.

Бунга ўхшаш лафзларда талоқнинг ҳам, бошқа нарсанинг ҳам маъноси бўлиши мумкин.

Мисол учун, «Санайвер», деганда «Аллоҳ таолонинг сенга берган неъматларини сана», деган бўлиши ҳам ёки «Талоқсан, иддангни сана», деган бўлиши ҳам мумкин.

Шунингдек, «бачадонингнинг тозалигини бил», деганда «Агар тоза бўлса, талоқ қилмоқчиман», маъноси ҳам ёки «Сени талоқ қилдим, энди бачадонингнинг тозалигини билгин», деган маъно ҳам бўлиши мумкин.

«Сен биттасан», деганда «Сен биттасан, сендан бошқа йўқ», деган бўлиши ҳам ёки «Сен битта талоқсан», деган бўлиши ҳам мумкин.

«Сен ҳурсан», деганда «Сен чўриликдан ҳурсан», деган маъно ҳам ёки «Сен никоҳ боғланишидан ҳурсан», деган маъно ҳам бўлиши мумкин.

«Ихтиёрингни қилавер», деганда эса «Хоҳлаган ишингни қилавер», деган маъно ҳам ёки «Талоқда ихтиёрингни қилавер», деган маъно ҳам бўлиши эҳтимол.

«Ишинг ўзингнинг қўлингда», деганда «Билган ишингни қилавер», деган бўлиши ҳам ёки «Талоқ иши сенинг қўлингда, хоҳласанг, ўзингни ўзинг талоқ қилавер», деган бўлиши ҳам эҳтимол.

«Йўлингни очиб қўйдим», «Сендан ажрадим», деганда эса маъно ойдин.

Розиликда (юқоридаги учала ҳолатда айтилган гаплар) ҳаммаси ниятга боғлиқ бўлади. Ғазабда аввалги икки қисмда (ҳолатда) ва талоқ музокараси (талоқ масаласида баҳслашиш) бўлиб турганда биринчи қисмда ниятга (айтувчининг ниятига) қараб бўлади.

Мазкур матнлардан киноя лафзлари уч қисмга бўлиниши билинади:

1. Хотиннинг талоқ ҳақидаги саволига жавобнинг эҳтимоли бор лафзлар.

2. Сўкиш эҳтимоли бор лафзлар.

3. Мазкур икки маънодан бошқа маъноларнинг эҳтимоли бор лафзлар.

Шунингдек, киноя лафзлари айтиладиган ҳолатлар ҳам уч хил бўлади.

1. Розилик ҳолати.

2. Ғазаб ҳолати.

3. Талоқнинг музокараси бўлиб турган ҳолат.

Агар киноя лафзларининг уч тури ҳам розилик ҳолатида, ғазаб ёки талоқ тўғрисида гап-сўз бўлмай туриб айтилган бўлса, талоқ тушмайди. Аммо эр: «Мен бу гапни талоқ нияти билан айтдим», деса, талоқ тушади.

Агар ғазаб, уриш-жанжал ҳолати бўлса, биринчи ва иккинчи қисмдаги лафзлар билан дарҳол талоқ тушмайди, балки эрнинг ниятига боғлиқ бўлади. Талоқни ният қилган бўлса, тушади. Бўлмаса, йўқ.

Аммо ғазаб ҳолатида «Санайвер», каби саволга радни ёки сўкишдан бошқа маънони ифода қиладиган лафзларни айтса, талоқ тушади. Мазкур лафзларни ғазаб устида айтган эр кейинчалик: «Мен талоқни ният қилмаган эдим», деса, гапи қабул қилинмайди.

Агар эр-хотин орасида талоқ масаласи ўзаро баҳс қилиб турилганда эр мазкур уч хил лафзлардан бирини айтса, биринчи тоифадаги лафзларда ниятига боғлиқ бўлади. Қолган иккисида тўғридан-тўғри талоқ тушаверади.

Агар учтани ният қилган бўлса, улар тушади. Ундан бошқа ҳолатда бир боин талоқ тушади.

Киноя лафзларини айтган киши уларни айтаётган пайтида уч талоқни ният қилган бўлса, уч талоқ тушади. Аммо ҳеч нарсани ният қилмаган, бир ёки икки талоқни ният қилган бўлса, бир боин талоқ тушади.

«Идда сана», «Бачадонингнинг тозалигини бил», «Сен биттасан»ларда бир ражъий талоқ тушади.

Боинлик ва ҳаромликни эрга нисбат бериш билан ҳам боин талоқ тушади. Эрга талоқ нисбатини бериш билан тушмайди.

Эр хотинига: «Мен сенга боинман» ёки «Мен сенга ҳаромман», деса ва талоқни ният қилса, талоқ тушади. Аммо «Мен сенга талоқман», деса, тушмайди. Чунки талоқни эрга нисбат бериб бўлмайди. У фақат аёлга нисбатан берилади.

Валлоҳу аълам.

Дин ишлари бўйича қўмитанинг хулосаси рақами: 2022 йил 03-07/1077