Расулуллоҳ с.а.в.нинг ҳаётлари, сийратлари, сифатлари ва суннатларини ўрганиш лозимлиги

У зотнинг ҳаётлари, сийратлари,
сифатлари ва суннатларини
ўрганиш лозимлиги

Муҳаммад мустафо соллаллоҳу алайҳи васалламга иймон келтириш, итоат этиш, муҳаббат қилиш ва у зотдан ўрнак олиш вожиб бўлганидан у зотнинг ҳаётлари, сийратлари, сифатлари ва суннатларини ўрганиш ҳам вожиб бўлади.
Муҳаммад мустафо соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳаётлари, сийратлари, сифатлари ва суннатларини ўрганмай туриб, у зотга иймон келтириш, итоат этиш, муҳаббат қилиш ва у зотдан ўрнак олиш имкони ҳам йўқ.
Бу масалада, бошқа кўпгина ҳолатлардаги каби «Вожиб амални бажариш учун унга олиб борадиган нарса ҳам вожибдир» қоидаси кучга киради.
Шунинг учун ҳам мусулмон уммати ўзининг дастлабки давридан бошлаб Муҳаммад мустафо соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳаётлари, сийратлари, сифатлари ва суннатларини ўрганишга алоҳида аҳамият бериб келмоқда.
Расулуллоҳ соллалоҳу алайҳи васаллам тириклик пайтларида саҳоба киром у зотнинг ҳаётларида содир бўладиган ҳар бир нарсани қанчалик аҳамият билан ўрганиб борганлари, ҳар бир сўзлари, ҳаракатлари, имо-ишораларини ҳам яхшилаб ёдлаб борганлари маълум ва машҳур.
Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам рафийқул аълога интиқол қилганларидан ке-йин мусулмон уммати у зотга тегишли бўлган ҳар бир нарсани кўз қорачиғидек асрашга, ёдлашга ва қадрлашга беқиёс аҳамият бериб келди. Мусулмон уммати Аллоҳ таолонинг каломи Қуръони Каримни саҳифаларга ёзиб бўлганидан кейин биринчи ўринда ёзган нарсаси ҳабиб пайғамбарларининг сийрати шарифлари бўлди.
Аввалги сийрат китобларини ёзилишида Ваҳб ибн Мунаббаҳ (10–34 ҳ.с.), Урва ибн Зубайр (23–94 ҳ.с.), Абон ибн Усмон ибн Аффон (22–105 ҳ.с.)лар ҳаммага ўрнак бўлдилар. Кейинроқ, Ибн Исҳоқ ва Ибн Ҳишом каби сийрат илми имомлари кўзга кўриндилар.
Мусулмонлар оммаси айнан мазкур сийрат уламолари ёзган китоблардан ўз пай-ғамбарлари алайҳиссаломнинг сийратлари, суннатлари, сифатлари, хулқлари ва хил-қатларини ўрганар ва амал қилиб, ўрнак олар эдилар.
Вақт ўтиши билан турли халқлар, миллат ва элатлар вакиллари мусулмон бўлди, одамларнинг ташвишлари кўпайиб, бир неча жилдли, ровийлар санади билан битилган китобларни ўрганишлари қийинлашиб қолди.
Уламолар бу ҳолатни эътиборга олдилар ва уни муолажа қилишга ўтдилар. Керакли уриниш ва изланиш ҳамда илмий ишлардан кейин Расулуллоҳ соллалоҳу алайҳи васалламнинг ҳақларида мухтасар сийрат китоблари юзага чиқди. Кишилар уларнинг ёрдамида ўзларининг ҳабиб пайғамбарлари ҳаётлари, сийратлари, суннатлари, сифатлари, хулқлари ва хилқатларини ўрганадиган бўлдилар.
Турли сабабларга кўра, вақт ўтиши билан халқ оммаси яна пайғамбар алайҳиссалом ҳақларидаги маълумотларни ўрганишда қийналадиган бўлиб қолди. Бу ҳол ўша вақтдаги мусулмон уламолар ва раҳбарларни ташвишга солди. Одамларга Расулуллоҳ соллалоҳу алайҳи васаллам ҳақларидаги керакли маълумотларни осон ва таъсирли услубда етказиш ташвишини қилдилар. Охири Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳаётлари ва сифатлари ҳақида шеърий услубда қисқа ва жамловчи асарлар тайёрлаб, халқ оммасини тўплаб ўқиб эшиттиришни маъқул кўрдилар. Бу ишни амалга ошириш учун Расулуллоҳ соллалоҳу алайҳи васалламнинг туғилган кунлари ва ойлари танланди. 
Бу таклиф ҳаммага ёқиб тушди. Ироқда бошланган бу иш зудлик билан Ислом оламининг турли тарафларига тарқалди. Юқорида зикр этилган Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳақларидаги шеърий асарлар «Мавлудун-набий» ёки «Мавлуд» деб аталди. Аста-секин мавлуд ўқиш ва у зотга салавот айтиш одамлар орасида одат тусига кирди. Вақт ўтиши билан бошқа ишлардаги каби бу ишда ҳам асл мақсаддан оғиш, баъзи бир бидъат ва хурофотларга берилиш ҳолатлари ҳам содир этилган бўлиши бор.
Бизнинг диёрларимизда мавлуд маросимларида шомлик олим ва шоир Жаъфар Барзанжий раҳматуллоҳи алайҳининг «Мавлуд» асарини ўқиш одат тусига кириб қолган ва ҳозиргача давом этмоқда. Бошқа юртларда мазкур асарни ва бошқа асарларни ҳам ўқилади. Маккаи мукаррама, Мадинаи мунаввара, Тоиф ва бошқа Ҳижоз шаҳарларида турли шоирларнинг Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг мадҳларида айтган шеърларидан намуналар ўқилади.