Қазо намозларни ўқиш ҳақида

- Ва алайкум ассалом!

ҚАЗО НАМОЗЛАРНИ ЎҚИШ

Беш фарз ва витр орасида уларнинг ҳаммаси ёки баъзиси ўтиб кетганда тартибга риоя қилиш фарздир. Илло, вақт тор бўлиб қолса ёки унутса, ёхуд олтитадан зиёда бўлса, бундан мустасно.

Амр ила фарз ва вожиб бўлган нарсанинг айни ўзини вақтида бажариш «адо» дейилади.

Фарз ва вожиб нарсани вақтидан кейин бажариш «қазо» дейилади.

Дин ва ақлнинг тақозосига биноан, мусулмон банда намозни ўз вақтида адо этиши лозимдир. Намозни узрсиз вақтида адо этмаслик катта гуноҳдир. Бу гуноҳни қазони ўқиш билан ювиб бўлмайди, балки тавба ҳам қилиш керак.

Ким намозни шаръий узр ила кечга қолдирса, гуноҳ эмас. Бундай шаръий узрнинг бири душман хавфи бўлса, бошқаси доянинг туғилаётган боланинг ҳалок бўлишидан қўрқишидир.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Хандақ уруши куни намозни орқага сурганлар.

عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: إِنَّ الْمُشْرِكِينَ شَغَلُوا رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عَنْ أَرْبَعِ صَلَوَاتٍ يَوْمَ الْخَنْدَقِ، حَتَّى ذَهَبَ مِنَ اللَّيْلِ مَا شَاءَ اللهُ، فَأَمَرَ بِلَالًا فَأَذَّنَ، ثُمَّ أَقَامَ فَصَلَّى الظُّهْرَ، ثُمَّ أَقَامَ فَصَلَّى الْعَصْرَ، ثُمَّ أَقَامَ فَصَلَّى الْمَغْرِبَ، ثُمَّ أَقَامَ فَصَلَّى الْعِشَاءَ. رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ وَأَحْمَدُ وَالنَّسَائِيُّ. 

Ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Хандақ куни мушриклар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни тўрт намоздан машғул қилишди. Ҳаттоки кечанинг Аллоҳ хоҳлаганичаси ўтди. У зот Билолга амр қилдилар. У азон айтди. Кейин иқома айтди, шунда пешинни ўқидилар. Кейин яна иқома айтди, асрни ўқидилар. Кейин яна иқома айтди, шомни ўқидилар. Кейин яна иқома айтди, хуфтонни ўқидилар».

Имом Термизий, Аҳмад ва Насоий ривоят қилишган.

Ухлаб қолиб ёки унутиб намозни ўтказиб юборган одам гуноҳкор бўлмайди.

عَنْ أَبِي قَتَادَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: ذَكَرُوا لِلنَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ نَوْمَهُمْ عَنِ الصَّلَاةِ، فَقَالَ: إِنَّهُ لَيْسَ فِي النَّوْمِ تَفْرِيطٌ، إِنَّمَا التَّفْرِيطُ فِي الْيَقَظَةِ، فَإِذَا نَسِيَ أَحَدُكُمْ صَلَاةً أَوْ نَامَ عَنْهَا فَلْيُصَلِّهَا إِذَا ذَكَرَهَا. رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ وَالنَّسَائِيُّ.

Абу Қатода розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга намоздан ухлаб қолишларини зикр қилишди. Шунда у зот: «Ухлаб қолиш камчилик эмас. Камчилик уйғоқликда бўлади. Агар бирортангиз намоздан ухлаб ёки ғофил қолса, уни эслаган заҳоти ўқиб олсин», дедилар».

Имом Насоий ва Термизий ривоят қилишган.

Банда ўз зиммасидаги амални адо ёки қазо қилмагунича мазкур амал унинг зиммасидан тушмай, қарз бўлиб тураверади.

عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَى النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنَّ أُمِّي مَاتَتْ وَعَلَيْهَا صَوْمُ شَهْرٍ، أَفَأَقْضِيهِ عَنْهَا؟ قَالَ: نَعَمْ، قَالَ: فَدَيْنُ اللهِ أَحَقُّ أَنْ يُقْضَى. رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ.

Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Бир киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурлaригa кeлиб, «Эй Аллоҳнинг Рaсули, oнaм вaфoт этди, унинг зиммaсидa бир oй рўзa бoр эди, унинг номидан қaзoсини тутайинми?» дeди. У зoт: «Ҳa. Aллoҳнинг қaрзи тўлaнишгa ҳaқлирoқдир», дедилар».

Имом Бухорий ривоят қилган.

Кимга намоз фарз бўлса-ю, уни вақтида адо этмаса, қазосини ўқиши лозим бўлади. У намозни қасддан тарк қилиш ила гуноҳкор бўлади, аммо қазосини ўқиш лозимдир.

عَنْأَنَسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَقَالَ: مَنْ نَسِيَ صَلَاةً فَلْيُصَلِّ إِذَا ذَكَرَهَا، لَا كَفَّارَةَ لَهَا إِلَّا ذَلِكَ» وَأَقِمِ الصَّلَاةَ لِذِكْرِي» رَوَاهُ الْخَمْسَةُوَلِمُسْلِمٍ: إِذَا رَقَدَأَحَدُكُمْ عَنِ الصَّلَاةِ أَوْ غَفَلَ عَنْهَا فَلْيُصَلِّهَا إِذَا ذَكَرَهَا، فَإِنَّ اللهَ يَقُولُ: »وَأَقِمِ الصَّلَاةَ لِذِكْرِي«

Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким бир намозни унутса, уни эслаган заҳоти ўқиб олсин. Унинг бундан бошқа каффорати йўқ», дедилар ҳамда «Ва зикрим учун намозни барпо қил» оятини ўқидилар». (Тоҳо сураси, 14-оят.)

Бешовлари ривоят қилишган.

Муслимнинг ривоятида:

«Агар бирортангиз намоздан ухлаб ёки ғофил қолса, уни эслаган заҳоти ўқиб олсин. Чунки Аллоҳ: «...Ва зикрим учун намозни барпо қил», деган», дейилган.

Унутган ва ухлаб қолган одам намознинг қазосини ўқиши лозим бўлганидан кейин, қасддан қолдирган одамга уни қазо қилиш албатта лозиму лобуд бўлади.

Ҳайз ёки нифос кўрган аёлдан намоз соқит бўлади. У қазосини ўқимайди. Шунингдек, асли кофир ёки жинни бўлган одам ҳам намознинг қазосини ўқимайди. Беш вақт намоз вақтидан кўпроқ муддат ҳушидан кетиб ётган одам ҳам қазосини ўқимайди. Муртад яна Исломга қайтса, муртадлик вақтидаги намозни қазо қилмайди.

Ҳаётлик вақтида имо билан ҳам намоз ўқишдан ожиз бўлган одам каффорат беришни васият қилиши лозим эмас.

Шунингдек, сафар ёки хасталик туфайли рўза тута олмаган одам тузалмасдан ёки сафардан қайтмасдан ўлиб қолса ҳам, фидя беришни васият қилиши шарт эмас. Аммо мазкур васиятни қилиш мустаҳабдир.

Ким узрсиз, ҳатто имо билан ўқишга қодир бўла туриб, олти намоздан зиёдни қолдирган бўлса, каффорат беришни васият қилиши лозимдир. Рамазонда узрсиз рўза тутмаган одам ҳам шунга ўхшашдир.

Уларнинг фидяси ва каффорати қолдирган меросининг учдан биридан берилади. Ўлганнинг валийси фидяни ўз ҳисобидан берса бўлади.

Фидя ва каффоратнинг миқдори бир кунлик намоз учун ярим соъ буғдой (1087,5 гр) ёки унинг қийматидир. Бир кунлик рўза учун ҳам шунча бўлади.

Киши ўзи ҳаётлик чоғида ўқимаган намозининг каффоратини тўлаши мумкин эмас. Аммо рўзаникини, унинг қазосини бажаришга кўзи етмаса, беради.

Меросхўрлар ўлган шахснинг қазо намозларини ўқиб қўйиши мумкин эмас. Чунки намоз шахсий баданий ибодатдир.

Қазо худди адодек бўлади. Қаср намознинг қазоси ҳам қаср ўқилади. Яъни сафарда, мусофирликда қазо қилинган намозни ҳазарда, яъни муқим бўлгандан кейин ўқиса ҳам икки ракъат ўқийди.

Ҳазарда қазо қилинган тўрт ракъатли намознинг қазосини сафарда ўқиса, тўрт ракъат ўқийди.

Қазони дарҳол ўташ керак. Уни ўқиш тирикчилик ва ҳожат сабабли кечикса, бу узр қабул.

Бомдоднинг фарзга тобе бўлган суннатидан бошқа суннатлар қазо қилинмайди (бомдодга ухлаб қолган одам қуёш чиққандан кейин фарзини ҳам, суннатини ҳам қазосини ўқийди. Агар суннатининг бир ўзини қазо қилган бўлса, Имом Абу Ҳанифа ва Абу Юсуфларнинг наздида унинг қазосини ўқимайди. Имом Муҳаммаднинг наздида қуёш чиққандан кейин заволгача унинг қазосини ўқиб олса бўлади).

Беш фарз ва витр орасида уларнинг ҳаммаси ёки баъзиси ўтиб кетганда тартибга риоя қилиш фарздир.

Хандақ куни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай қилганлари юқоридаги ҳадисда зикр қилинди.

Илло, вақт тор бўлиб қолса ёки унутса, ёхуд олтитадан зиёда бўлса, бундан мустасно.

Тартибга риоя қилиш уч сабаб ила соқит бўлади:

1. Ўз вақтидаги намознинг ўтиб кетиш хавфи.

2. Қазоларнинг олтидан кўп бўлиши.

3. Адо пайтида қазони унутиб қўйиш.

Агар қазо намозлар ададини билиб бўлмайдиган даражада кўп бўлиб кетса, зиммасидагини адо қилганига кўнгли тўлгунча қазони ўқийди. Ўзига осон бўлиши учун аввалги ўқимаган намозини ва охирги ўқимаган намозини тайин қилиб олиб, ўшанга қараб ўқийверади.

Бошқа намозлар қатори, қазо намозини ҳам қуёш чиқаётганида, қиёмда турганида ва ботаётганида ўқиб бўлмайди.

Аммо бомдод ва асрдан кейин нафл ўқиш мумкин бўлмаса ҳам, қазо ўқиш мумкин.

Валлоҳу аълам.

Дин ишлари бўйича қўмитанинг хулосаси рақами: 2022 йил 03-07/1077