Алоуддин Косонийнинг «Бадоиъус-Саноиъ фий тартибиш-Шароиъ» китоби ҳақида
Шайх ҳазратлари, Аллоҳ сиздан рози бўлсин. дин йўлидаги хизматларингизни Ўзи улкан ажрлар билан мукофотласин. Сизга яна бир савол билан мурожаат қилмоқчи эдим. Биламизки, Аллоҳнинг марҳамати билан юртимизда улуғ олимлар етишиб чиққан ва етишиб чиқмоқда. Илмий меросимизни ўрганиб, қайсиниси ишончли ва қай биридан фойдаланмаган маъқуллигини ўрганиб, бизларга етказиб берувчи сиз каби олимларнинг борлиги учун Аллоҳга ҳамдлар бўлсин. Аллоҳ илмингизни бундан-да зиёда қилсин. Бизларни ҳам Аллоҳ дангасаликдан асраб, ушбу тайёр ёзилган китобларни қунт билаб ўқиб, уларга амал қиладиган бандалардан қилсин. Ўзининг тўғри йўлидан адаштирмасин. Юртимиз олимлари томонидан таълиф қилинган фиқҳ китоблари кўп десак, муболаға қилмаган бўламиз. Ҳозирги кунда албатта Сиз «Мухтасари Виқоя» асосида таълиф қилган «Кифоя» китобингиз биз учун энг фойдали китоб бўлиб турибди. Саволим қуйидагича: Алоуддин Косоний исмли ҳанафий олим тарафларидан фиқҳ ҳақида ёзилган яна бир араб тилидаги китоб бор экан. Унинг номланиши қуйидагича: «Бадоиъус-Саноиъ фий тартибиш-Шароиъ». Шу китоб ҳақида маълумотга эгамисиз? Бу китобдан фойдаланиш мумкинми?
Бу – улкан китоб. Ундан ҳамма фойдаланиб келган ва фойдаланадилар ҳам, иншааллоҳ.
«Бадоиъус-Саноиъ фий тартибиш-Шароиъ» («Шариат қонунларини тартиблашдаги гўзал санъатлар»).
Китобнинг соҳиби – Алоуддин Абу Бакр ибн Масъуд ибн Аҳмад Косоний (ҳижрий 587 йилда вафот этган). У кишининг лақаби «Маликул уламо» бўлган. Асосан Муҳаммад ибн Аҳмад ибн Абу Аҳмад Самарқандийда ўқиган. Устозининг барча китобларини, хусусан, «Туҳфатул фуқаҳо» китобини яхшилаб ўрганган. Ўз талабасини яхши кўрган устоз қизи Фотимани унга никоҳлаб берган. Фотима ҳам отасининг «Туҳфа»сини ёдлаган ва илмда кўпгина эркаклардан ўтиб кетган эди. Кейинчалик ҳам эрига тўғри маслаҳатлар бериб, илмий йўналишини тўғрилаб турган. Отаси чиқарган фатвода албатта Фотиманинг ҳам имзоси бўлар эди. Кейин уларга куёвнинг имзоси ҳам қўшилди.
Тадқиқотчилар «Бадоиъус-Саноиъ фий тартибиш-Шароиъ»ни «Туҳфатул фуқаҳо»нинг шарҳи, дейишади. «Туҳфатул фуқаҳо» эса «Мухтасари Қудурий»га қўшимча қўшиб, яхшилаб тартибга солинган китоб бўлган.
Аммо «Бадоиъус-Саноиъ фий тартибиш-Шароиъ»га эътибор билан назар соладиган бўлсак, у урфга айланиб қолган шарҳларга ўхшамаслигини кўрамиз. Унда аслнинг матнини сўзма-сўз келтириб шарҳ қилиш услубига эргашилмаган. Имом Косоний ўз китобида «Туҳфатул фуқаҳо»нинг тартибига риоя қилмасдан, боб ва фаслларни янгидан тартибга солган.
«Бадоиъус-Саноиъ фий тартибиш-Шароиъ»нинг соҳиби ўз китобининг аввалида ҳамду санодан сўнг фиқҳ илмининг фазли ҳақида мухтасар маълумот бериб, бир оят ва Бухорий, Термизий, Ибн Можа ва бошқа муҳаддислар Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилган «Аллоҳга динда фақиҳ бўлишдек бирор нарса ила ибодат қилинмаган. Бир фақиҳ шайтон зиддига минг обиддан кўра шиддатлироқдир», деган ҳадисни келтирган.
Шунингдек, муаллиф ўзидан аввалги машойихлар кўплаб китоблар битганларини, аммо тартибга унча эътибор бермаганларини эътиборга олиб, ўз китобида шу нуқсонни тўлдиришга ҳаракат қилмоқчи эканини таъкидлайди.
Кейин «Китобут таҳорат»дан бошлаб, фиқҳий масалаларни баён қилишни бошлайди.
«Бадоиъус-Саноиъ фий тартибиш-Шароиъ» барча уламоларнинг таҳсини ва мақтовига мушарраф бўлган, катта шуҳрат қозонган китобдир. Жумладан, Ҳожи Халифа ўзининг «Кашфуз-зунун»ида: «Бу китоб исми жисмига монанддир», деган.
«Бадоиъус-Саноиъ фий тартибиш-Шароиъ» кўп марталаб чоп этилган ва кенг тарқалган китобдир. Унинг охирги нашрларидан бири Байрутда «Дорул кутубил илмийя» нашриёти томонидан 1997 йилда ўн жилд қилиб амалга оширилган.
Валлоҳу аълам.
Дин ишлари бўйича қўмитанинг хулосаси рақами: 2022 йил 03-07/1077
