Тавба ва истиғфор

‎- Истиғфорнинг луғавий маъноси, беркитиш ва устини ‎ёпишдир. Аллоҳ мағфират қилди, дегани гуноҳни беркитди ‎деганидир. Истиғфор (гуноҳнинг кечирилишини) ‎сўрашдир.‎Истиғфор уламолар истилоҳида гуноҳнинг мағфират ‎қилинишини дуо, тавба ва бошқа тоатлар ила сўрашдир.‎Амалда банда тилида «астағфируллоҳ» ва шу ‎маънодаги калималарни айтиб, дил билан тасдикдаши ‎истиғфордир. Умумий маънода эса, истиғфор диндорликни ‎ифода этади.‎Аслида оддий ҳолатларда истиғфор айтиш мандубдир.‎Гоҳида истиғфор айтиш вожиб бўлади. Мисол учун, ‎маъсият содир бўлгандан кейин.‎Гоҳида истиғфор айтиш ҳаромга айланиб қолади. ‎Мисол учун, кофирларга истиғфор айтиш.‎Бандадан талаб қилинган истиғфор гуноҳни тарк ‎этишдир. Ўша маъно кишининг қалбида собит бўлишидир. ‎Гарчи тили билан талаффуз қилмаса ҳам.‎Тили билан истиғфор айтса-ю, ўзи гуноҳда бардавом ‎бўлса, истиғфор айтишга лойиқ иш қилган бўлади.‎Байҳақий ва Ибн Асокирлар ривоят қилган хабарда:‎‎«Гуноҳдан тавба қилувчи худди гуноҳи йўкдекдир. ‎Гуноҳига истиғфор айтиб туриб, уни давом эттираверган ‎Роббисини масхара қилгандекдир», дейилган.‎Тили билан истиғфор айтган одам маънониқалбида ҳам мулоҳаза қилиши лозим. Агар бунга қодир ‎бўлмаса, истиғфор айтишни тили билан давом эттириб, ‎иложи борича қалби билан мулоҳаза қилишга уринади.‎Истиғфор айтишнинг сийғалари кўп. Энг машҳури ‎‎«Астағфируллоҳ» дейиш. Истиғфорнинг «Аллоҳуммағфир ‎лии, Роббиғфир» каби сийғалари ҳам бор.‎Кўпчилик томонидан ихтиёр қилинган истиғфор ‎сийғаси Имом Бухорий раҳматуллоҳи алайҳи ривоят ‎қилган саййидул истиғфордир:‎‎«Аллоҳумма анта роббии. Лаа илаҳа илла анта. ‎Холақтании. Ва ана абдука. Ва ана ала аҳдика. Ва ваъдика ‎мастатоъту. Аъузу бика мин шарри маа сонаъту. Абуъу ‎лака би неъматика алайя. Ва абуъу би занбии. Фағфир лии. ‎Фа иннаҳу лаа яғфируз-зунуба иллаа анта».‎Маъноси: «Аллоҳим! Сен Роббимсан! Сендан ўзга ‎илоҳи маъбуд йўқ. Сен мени халқ қилдинг. Мен Сенинг ‎бандангман. Мен қодир бўлганимча Сенинг ахдинг ва ‎ваъдангдаман. Сендан ўзим қилган нарсаларнинг ‎шарридан паноҳ тилайман. Сенинг менга берган ‎неъматингни эътироф қиламан. Сенга гуноҳларимни ҳам ‎эътироф қиламан. Мени мағфират қил. Сендан бошқа ҳеч ‎бир зот гуноҳларни мағфират қилмас».‎Истиғфорнинг энг афзал сийғаларидан бири ‎‎«Астағфируллоҳал азийма аллазии лаа илаҳа иллаа ҳува ‎ал-Ҳаййя ал-Қайюма ва атубу илайҳи»дир.‎Истиғфор айтиш учун албатта гуноҳ қилган бўлиш ‎шарт эмас. Балки истиғфор ўзи марғуб нарсадир. ‎Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам маъсум бўлсалар ‎ҳам, доимий равишда истиғфор айтганлар.‎‎«Тавба» сўзи араб тилида «қайтиш» маъносини ‎англатади. Банданинг гуноҳдан қайтиши ҳам тавба деб ‎аталган.‎Уламолар тавбанинг шаръий маъноси ҳақида бир-‎бирини тўлдирувчи ва таъкидловчи бир неча таърифларни ‎айтганлар.‎Роғиб: «Шариатдаги тавба — ёмонлиги учун гуноҳни ‎тарк қилиш, ўзидан ўтган камчиликка надомат қилиш, ‎гуноҳни яна такрорламасликка азм қилиш ва имкони бор ‎ишларни қайтадан қилишдир», деган.‎Журжоний: «Тавба — қалбдаги гуноҳда давом этиш ‎тугунини ечиб, Аллоҳга қайтиш ва Роббнинг барча ‎ҳақларини адо этишдир», деган.‎Баъзилар: «Тавба — эътироф, надомат ва гуноҳдан ‎узилиб чиқишдир», деганлар.‎Бошқалар: «Тавба — қилинган маъсиятга бу ишнинг ‎маъсият бўлганлиги учун надомат чекиш ва уни ‎қайтармасликка азму қарор қилишдир», деганлар.‎‎«Таърифот» китобининг соҳиби тавбанинг маъноси ва ‎турлари ҳақида жумладан қуйидагиларни келтирган:‎‎«Тавбанинг маъноси учтадир. Биринчиси — надомат ‎қилиш. Иккинчиси — Аллоҳ қайтарган нарсадан қайтишга ‎азму қарор қилиш. Учинчиси — зулмларни ўрнига ‎қайтариш учун ҳаракат қилиш».‎Тавбанинг турлари:‎‎1. Иноба тавбаси Аллоҳ таолонинг қудратидан қўрқиб ‎қилинган тавбадир.‎‎2. Аллоҳ таолонинг яқинлигидан уялиб қилинган ‎тавба.‎‎3. Фосид тавба фақат тил билан қилинган тавбадир.‎‎4. Саҳиҳ тавба банданинг гуноҳ қилиши билан дарҳол ‎ўзини билиб, ундан қайтишидир.‎‎5. Насуҳ тавба.‎Уламоларимизнинг таъкидлашларича, насуҳ тавба ‎бўлиши учун тўрт нарса: қалб ила надомат қилиш, тил ила ‎истиғфор айтиш, гуноҳни такрорламасликка азму қарор ‎қилиш ва ёмон ҳамсуҳбатлардан узоқлашиш лозимдир.‎Ҳадислардан бирида бундай ривоят қилинади:‎‎«Ислом ўзидан аввалги гуноҳларни ювиб юборади, ‎тавба ҳам ўзидан аввалги гуноҳларни ювиб юборади». ‎Яъни, бир киши аввал гуноҳ ишларқилиб юрган бўлса-ю, кейин мусулмон бўлса, аввалги ‎гуноҳлари мусулмон бўлиши билан ўз-ўзидан ювилиб ‎кетади.‎Шунингдек, бир мусулмон киши билмасдан гуноҳ ‎ишни қилиб юрса-ю, кейин тушуниб етиб, тавба қилса, ‎яъни чин кўнгилдан надомат қилса ва ўша ишни қайтиб ‎қилмасликка аҳду паймон этса, билмасдан қилган аввалги ‎гуноҳлари ювилиб кетади. Холис тавба эшигининг очиб ‎қўйилиши сиз билан биз учун Аллоҳнинг катта ‎неъматидир.‎Кўриниб турибдики, истиғфор ва тавба ҳақида ‎сизнинг саволингизда келган гаплар барчаси ‎беҳудадир. ‎