Ҳанафий мазҳабида марҳумга дуои хайр

Бу гапни жуда кўп вақтдан буён айтиб, ёзиб келинмоқда, сиз қаёқда юрган эдингиз?! Сизга ва сизга ўхшаган кеч қолганларга аввал ёзиб, китоб шаклида нашр қилиб қўйган нарсаларимни қайтадан топиб, вақтимни, ақлимни ва кучимни қайтадан сарф қилишга мажбурман. “Бизда турли сабабларга кўра, хусусан, ўтган даврда дин таълимотларидан узоқлаб кетиш оқибатида ўтганларни йўқлаш деганда, «уч», «етти», «йигирма», «қирқ», «эллик икки», «йил оши», «пайшанбалик» ва бошқа номлардаги худойи ва маросимлар тушуниладиган бўлиб қолган. Чунки бу маросимлар кўзга кўринадиган, бировлар биладиган бўлгани учун «одамлар гапирмасин», «маҳалла нима дейди» каби мулоҳазалар юзасидан ҳам қилинади. Яна бундан бошқаларга ўзини кўрсатиш имкони ҳам бор. Энг асосий омиллардан бири осон қутулиш. Шу ишларни қилиб қўйиб бурчни адо этдим, деган даъво қилинади. Аслида эса, бу каби маросимлар тирикларнинг вафот этганлар учун қиладиган ишлари рўйхатида энг охирги ўринда туради. Шариатда «уч», «йигирма», «қирқ», «йил» ва бошқа номлар билан аталадиган маросимлар йўқ. Катта китобларда ҳам, кичикларида ҳам, арабчасида ҳам, ажамчасида ҳам бу номларнинг бирортасини топиб бўлмайди. Китобларда «Мотам муносабати ила қилинадиган таом «вазийма» дейилади» деган гап бор, холос. Ўша вазийманинг куни, ҳажми, унга пишириладиган таомнинг тури ва бошқа нарсалари белгиланган эмас. Бундай эҳсонни киши ўзидан, оиласидан, қарамоғидагилардан орттирганида, балоғатга етмаган болаларнинг ҳаққини аралаштирмай, кўнгли истаган пайтда қилиши мумкин. Бунга турли бидъат-хурофотларни аралаштирмаслик шарт. Ҳалиги бемазҳаблар айтганидек, бизда ўтганларга атаб эҳсон қилиш йўқ эмас. Бор. Аммо уни шариат кўрсатмасига тўғрилаб қилиш керак. Бидъат ва хурофот йўли билан эмас.